Powiedzmy sobie szczerze – wino wulkaniczne jako takie nie istnieje. Oczywiście można spotkać się z tym określeniem, ale jest to bardziej skrót myślowy niż oficjalna kategoria wśród win. Jak to możliwe, skoro niejednokrotnie słyszymy o takich winach, a John Szabo napisał nawet książkę pod takim właśnie tytułem? Być może należy zadać sobie pytanie – istnieją czy nie istnieją? Jak to zwykle bywa, prawda jest dość prozaiczna. Określenie „wino wulkaniczne” po prostu przyjęło się w nomenklaturze osób zajmujących się zawodowo winem, jeszcze przed publikacją książki Johna Szabo. Powód był prosty – było to o wiele łatwiejsze, niż tłumaczenie za każdym razem, że chodzi o wino powstałe z owoców winorośli rosnących na glebach wulkanicznego pochodzenia. Wina wulkaniczne to wina produkowane z winorośli rosnących w ekstremalnie trudnych warunkach, nie tylko ze względu na lokalizację, ale także na charakterystykę gleby i jej skład mineralny.

Wulkany powstają wtedy, gdy gorąca magma z wnętrza Ziemi przedostaje się na powierzchnię poprzez pęknięcia w skorupie ziemskiej. Proces ten zaczyna się w głębi Ziemi, gdzie wysoka temperatura i ciśnienie powodują topnienie skał, tworząc w ten sposób magmę. Magma, która jest lżejsza od otaczających ją skał, unosi się ku powierzchni. Gdy znajduje ujście – na przykład w pęknięciach tektonicznych – wypływa na powierzchnię jako lawa, wyrzucając jednocześnie ogromne ilości gazów i popiołów. W wyniku kolejnych erupcji nagromadzenie lawy i materiałów piroklastycznych tworzy charakterystyczny stożek wulkanu. Mogą mieć one różne kształty i rozmiary, w zależności od rodzaju erupcji i typów wyrzucanych materiałów. Mimo że mogą być uśpione przez setki, tysiące, a nawet miliony lat, pozostawiają po sobie unikatowe ślady w postaci gleb wulkanicznych. Gleby te charakteryzują się doskonałym drenażem, co wymusza na roślinach głębokie zakorzenianie się w poszukiwaniu źródła wody. Minerały zawarte w glebie wulkanicznej, takie jak żelazo, magnez, wapń, potas i fosfor przenikają do winorośli, nadając winom wyjątkowy charakter i złożoność aromatyczną.

Wina wulkaniczne mają wyjątkowy i specyficzny charakter. Wiele osób je uwielbia, natomiast inni zupełnie nie rozumieją tego fenomenu i najzwyczajniej w świecie za nimi nie przepadają. Konsumenci podczas degustacji często wymieniają powtarzające się aromaty przypominające krzemień, dym i siarkę. Rozumiejąc, czym są wulkany oraz jaka jest specyfika gleb występujących w ich bezpośrednim sąsiedztwie, łatwo się domyślić się genezy tych wyjątkowych, niewystępujących nigdzie indziej profili aromatycznych i smakowych. Winorośle rosnące na zboczach wulkanów muszą zmagać się z ekstremalnymi warunkami, takimi jak mocne wiatry, wysoka temperatura i ograniczona dostępność wody. Te wyzwania sprawiają, że winorośl produkuje mniej, ale za to bardziej skoncentrowanych owoców, co skutkuje winami o intensywnym aromacie i wyrazistym smaku. Dzięki unikatowym warunkom wina wulkaniczne zyskały reputację produktów o szczególnej jakości, których smak i aromat odzwierciedla surowość i piękno wulkanicznego terroir. Wina wulkaniczne wyróżniają się wyjątkową mineralnością, wyraźną kwasowością i solidną strukturą. Za te rzadko spotykane cechy są doceniane przez koneserów na całym świecie.

Lanzarote

Gdy mowa o winie wulkanicznym, wyobraźnia niemal instynktownie kieruje nas ku Lanzarote – fascynującej wyspie wchodzącej w skład Kanarów. Tereny wulkaniczne Lanzarote, z ikonicznym obszarem Parku Narodowego Timanfaya na czele, choć obecnie nie wykazują aktywności, noszą wyraźne ślady swojej burzliwej przeszłości. Czarna, wulkaniczna ziemia, pokryta pyłem pozostałym po ostatniej erupcji w 1824 roku, stanowi świadectwo geologicznej historii wyspy.

Krajobraz Lanzarote to prawdziwy fenomen natury. Rozległe obszary usiane są charakterystycznymi lejami otoczonymi niskimi murkami z kamienia wulkanicznego. Te unikatowe formacje, zwane lokalne „zocos”, z daleka sprawiają wrażenie jałowych i pozbawionych życia. Jednak zaglądając do środka, odkryjemy w nich bujnie rozwijającą się winorośl. Winnice Lanzarote to efekt ludzkiej determinacji i adaptacyjnych zdolności natury. Główną odmianą uprawianą na wyspie jest malvasia volcánica, która doskonale zaadaptowała się do surowego klimatu i wulkanicznego podłoża.

Zasobna w w dramatyczne krajobrazy Lanzarote od lat przyciąga ciekawskich oraz wizjonerów o niezwykłych talentach. Marta Labanda i Juan Daniel Ramirez, młode małżeństwo enologów, postawiło sobie za cel uchwycenie czystego charakteru wulkanicznych gleb oraz bardzo starych winorośli – niektóre z nich mają nawet 200 lat! Marta i Juan są otwarci i nie ograniczają się w swoich metodach pracy w winiarni. Fermentują wina w szklanych pojemnikach, amforach oraz w starych drewnianych beczkach różnego rodzaju i wielkości. Stosują kontakt ze skórkami oraz spontaniczną fermentację, dążąc do uzyskania najczystszego stylu i precyzyjnej ekspresji swoich winnic z nieziemskiego krajobrazu Lanzarote.

Titerok Akaet Lanzarote Ye-Yé 2021, 92 punkty

Intensywne rosé wyprodukowane z listán negro, autochtonicznej odmiany z Wysp Kanaryjskich. 80-letnie krzewy rosną w północnej części północy wyspy. Owoce są odszypułkowane i przechodzą trzydniową macerację. Po przeprowadzeniu spontanicznej fermentacji wino dojrzewa przez 9 miesięcy w beczkach z drewna kasztanowca. Wyraziste nuty pieprzu i krzemienia doskonale komponują się ze smakiem wiśni i grillowanej truskawki, a nuty igliwia i tytoniu dodają mu charakteru i elegancji. Świeże, łatwe do picia, ale nie banalne, najlepiej prezentuje się lekko schłodzone.

Titerok Akaet Lanzarote Paraje 2022, 89 punktów

Paraje jest wyprodukowane z kilku winnic na Lanzarote, wytwarzane z winogron pochodzących z krzewów, których wiek szacowany jest na ok 200 lat! W jego skład wchodzi mieszanka autochtonicznych odmian – malvasia volcanica, listán blanco, diego i listán negro. Wino fermentowało spontanicznie i dojrzewało przez 9 miesięcy na osadzie w używanych beczkach z kasztanowca, akacji i dębu. W kieliszku zachwyca jasnym, miedzianym kolorem oraz aromatami żywicy, bzu, petroleum, gruszki i mięty pieprzowej, jest zadziorne, najlepiej smakuje lekko schłodzone.

Kampania

Podróżując szlakiem winnic o wulkanicznym rodowodzie, nie sposób pominąć Włoch. Kraj ten, z majestatycznymi górami i wzgórzami (często o wulkanicznym pochodzeniu), stanowiącymi aż 42% jego powierzchni, kryje prawdziwe enologiczne skarby. Najbardziej renomowane włoskie regiony winiarskie o takim terroir to Soave, Kampania oraz Sycylia.

Kampania, region o szczególnym znaczeniu dla win wulkanicznych, jest domem dla fascynującego zjawiska geologicznego znanego jako „łuk wulkaniczny”. Ten unikatowy obszar obejmuje szereg aktywnych i wygasłych wulkanów. Najważniejsze i najbardziej rozpoznawalne z nich to Wezuwiusz i Pola Flegrejskie, a także malutkie wyspy i wulkany podwodne.

Wulkaniczne terroir Kampanii zasługuje na osobne, dogłębne studium. Region ten nie tylko obfituje w niezwykłą różnorodność gleb, ale także szczyci się szeroką gamą win tworzonych z autochtonicznych odmian winogron, których próżno szukać poza granicami Włoch.

W sercu Kampanii, w malowniczej miejscowości Tufo, swoje korzenie zapuściła Cantina di Marzo – winiarnia o imponującej historii sięgającej 1637 roku. Dzieje tego producenta są nierozerwalnie splecione z losami regionu i słynnej odmiany greco di Tufo. Badania ampelograficzne z 2005 roku wykazały, że greco (w tym to z apelacji Greco di Tufo) jest tożsame z odmianą Asprinio, również rodzimą dla Kampanii i tradycyjnie uprawianą na drzewach (znaną jako asprinio di Aversa).

Cantina di Marzo przedstawia własną, interesującą legendę. Według niej, założyciel winiarni – Scipione di Marzo – uciekając przed epidemią dżumy szalejącą w Królestwie Neapolu, przeniósł się z San Paolo Belsito do Tufo. Zabrał ze sobą winorośle odmiany Greco di Nola, które znakomicie zaadaptowały się w nowym środowisku. Ta historia czyni Scipione di Marzo symbolicznym ojcem Greco di Tufo.

Odmiana ta zajmuje wyjątkowe miejsce w portfolio Cantina di Marzo. Wina z Greco di Tufo, uprawiane na wyjątkowym podłożu bogatym w siarkę, charakteryzują się niezwykłą mineralnością i złożonością aromatyczną. To właśnie to unikalne terroir, w połączeniu z wielowiekową tradycją winiarską, czyni wina z Cantina di Marzo tak wyjątkowymi i cenionymi na całym świecie.

Cantina di Marzo Greco di Tufo Vigna Laure 2020, 89 punktów
Wino z winnicy Laure pochodzi z gliniastej gleby bogatej w siarkę, wapń. Średni wiek winorośli w tej winnicy uważanej za nieformalne cru to 20 lat. Produkowane niskointerwencyjnie i w ograniczonych ilościach, zazwyczaj ok. 5 tys. butelek rocznie. Fermentacja odbywa się w stalowych kadziach, dojrzewanie na osadzie trwa 9 miesięcy, a proces obejmuje częściową fermentację malolaktyczną. Wino ma złożony charakter i intensywny bukiet. W nosie wyczuwalne są nuty krzemienia, miodu oraz dojrzałego jabłka. Harmonijnie łączy się z aromatami rodzynek, wermutu, ziół i pigwy. Jest niezwykle charakterne i eleganckie.

Sycylia

Etna stanowi jeden z najbardziej rozpoznawalnych symboli winiarskich Włoch. Ten majestatyczny wulkan nie tylko kształtuje krajobraz Sycylii, ale również nadaje wyjątkowy charakter życiu i pracy w jego cieniu. Sycylijczycy, doceniając jego potęgę, nadali mu miano Mongibello – termin łączący arabskie gibel z włoskim monte, oba oznaczające górę.

Terroir Etny, ukształtowane przez tysiąclecia wulkanicznej aktywności, stwarza wyjątkowe warunki dla winiarstwa. Bogate w minerały gleby oraz specyficzny mikroklimat sprzyjają uprawie autochtonicznych odmian winorośli, takich jak nerello mascalese i nerello cappuccio. Winogrona te charakteryzują się intensywną aromatycznością i nieokiełznanym charakterem, co przekłada się na produkcję win o wyrazistej, często szorstkiej osobowości.

Unikatowe warunki Etny działają niczym magnes, przyciągając charakternych i ambitnych winiarzy z całego świata. To właśnie tutaj, na zboczach aktywnego wulkanu, znajdują oni idealne środowisko do wyrażenia swojej pasji i kunsztu. Walcząc z kaprysami natury i trudnymi do ujarzmienia odmianami, tworzą wina, które są prawdziwym odzwierciedleniem tego niezwykłego terroir. Etna stała się więc nie tylko symbolem Sycylii, ale także miejscem narodzin niektórych z najbardziej fascynujących i oryginalnych win Włoch.

Eduardo Torres Acosta to Kanaryjczyk z Teneryfy, który w 2012 roku udał się na Sycylię i zatrudnił się u Arianny Occhipinti, by rozwijać swoją wiedzę. Zdobył również doświadczenie jako enolog w Passopisciaro. Będąc jeszcze na Teneryfie uprawiał niewielką winnicę, więc temat win wulkanicznych nie był mu obcy. Jednak Etna – jak się z czasem okazało – to zupełnie inny świat, który wciągnął go na tyle mocno, że postanowił tam osiąść. Udało mu się kupić kilka doskonałych działek na północnej części wulkanu, skąd pochodzi nazwa jego win Versante Nord. Winnice obsadzone są w 80% nerello mascalese. Od 2018 roku Eduardo posiada własną garażową winnicę na Etnie i od tego czasu, produkowane przez niego wina mają już oznaczenie DOC. Czerwienie od Eduardo to nowe podejście do tego unikatowego wulkanicznego terroir. Wina są pełne energii, precyzyjne, świeże i zaskakująco eleganckie.

Eduardo Torres Acosta Terre Siciliane Versante Nord 2020, 91 punktów
Etykieta wyprodukowana w 85% z nerello mascalese oraz w 15% z lokalnych odmian pochodzących z sześciu parceli (contrad) o nazwach: Pietramarina, Caprieri, Zucconero, Daini, Allegracore oraz Friera. Winogrona po starannej selekcji są odszypułkowywane i spontanicznie fermentowane, a wino dojrzewa przez 18 miesięcy w używanych beczkach dębowych oraz częściowo w betonowych zbiornikach. Efekt końcowy urzeka złożonym bukietem, w którym wyczuwalne są aromaty wędzonej wiśni, krzemienia, dymu oraz granitu. Delikatne akcenty roślinne dodają winu głębi i charakteru. Pełne złożoności i subtelnych aromatów, idealne dla miłośników wyrazistych i dobrze zbalansowanych win, które perfekcyjnie oddają wulkaniczne terroir i energię Etny.

Eduardo Torres Acosta Terre Siciliane Cuvée Alta Quota 2021, 93 punkty
Wino składające się w 100% z nerello mascalese, pochodzące z dwóch parceli na wysokości pomiędzy 700 a 850 metrów. Winorośle mają od 60 do 80 lat i rosną na różnych glebach o wulkanicznym pochodzeniu. Owoce były winifikowane oddzielnie, a następnie kupażowane przed butelkowaniem. Wino fermentowało spontanicznie, nie było niefiltrowane, dojrzewało przez 23 miesiące w betonowych zbiornikach oraz przez 6 miesięcy w betonowym jaju. W ustach wino urzeka żywą kwasowością, która doskonale równoważy jego dojrzałe owocowe nuty. Smak krzemienia i intensywnej wiśni harmonijnie łączą się z subtelnymi akcentami grzybów, świeżej truskawki oraz nutami kwiatowymi.

Za Montecarrubo stoi nie tylko wybitny enolog, ale również człowiek o wszechstronnych talentach – Peter Vinding-Diers. Jego życie to materiał na film, a wino jest jego pasją od ponad 55 lat. Urodzony w Danii, swoją przygodę ze światem wina rozpoczął w wieku 26 lat, pracując w winnicach w RPA. Spędził ponad 20 lat w Bordeaux, a następnie ponad 10 lat w Tokaju. W 2005 roku Susie i Peter kupili mały, dziki kawałek ziemi na Sycylii, nazwany Montecarrubo. To teren po wygasłym dwa miliony lat temu wulkanie, z widokiem na Morze Jońskie i Etnę. Peter w jednym z wywiadów opowiada: „Dwa miliony lat temu nasz wulkan leżał pośrodku tropikalnego morza, ale badania wykazały, że był to wulkan słodkowodny„. Dzięki chłodnym wiatrom znad morza i bogatej w składniki odżywcze ziemi, a także idealnego pH gleby, małżeństwo zdecydowało się założyć tu winnicę Syrah. Jeden z synów Petera – Hans, jest właścicielem renomowanej winiarni Bodega Noemia w Patagonii, w Argentynie. Peter zawsze działał według własnych zasad i na Sycylii pozostaje im wierny. Zakładając winnicę postawił na klony syrah pochodzące z Côte-Rôtie. Wina Montecarrubo są fermentowane spontanicznie, niefiltrowane, nieklarowane i niesiarkowane. Pozwala na pełne oddanie charakteru terroir i tworzenie kolejnych blendów z  syrah o światowej sławie.

Montecarrubo Terre Siciliane Il Carrubo 2021, 96 punktów

„Il Carrubo” to kupaż składający się w 40% z syrah, 45% z merlota oraz 15% z cabernet franc, pochodzących z najlepszych partii Noto. Wino fermentowało spontanicznie, przeszło fermentację malolaktyczną i dojrzewało przez 10 miesięcy w używanych beczkach od Tonnellerie Darnajou z Pomerol. Jest nieklarowane i niefiltrowane i zachwyca swoją złożonością oraz intensywnością. Wyraźne, pikantne nuty pieprzu łączą się z aromatami wiśni, papryki oraz subtelnościami roślinnymi. W tle wyczuwalne są akcenty tytoniu, czarnych leśnych owoców oraz truskawki. „Il Carrubo” z pewnością zadowoli miłośników wyrazistych i dobrze zbalansowanych win z dłuższym potencjałem dojrzewania.

Montecarrubo Terre Siciliane Quant A Soi 2021, 91 punktów

„Quant A Soi” składa się w 60% z cabernet franc, 20% z syrah oraz w 20% z merlot. Winogrona zostały odszypułkowane, spontanicznie fermentowane, a następnie dojrzewały przez 9 miesięcy w używanych beczkach od Darnajou z Pomerol oraz Ermitage-Berthomieu. Wino zachwyca aromatyczną złożonością, w której dominują nuty wiśni i malin, wzbogacone subtelnymi akcentami krzemienia. W ustach pokazuje delikatne taniny oraz wyraźną, żywą kwasowość. Uwaga! Zawartość alkoholu wynosi 15%.

Zdjęcie w nagłówku: unsplash (Alex Lvrs)